Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Środzie Wielkopolskiej powstał 30 czerwca 1955 roku z inicjatywy kierownika Wydziału Kultury Powiatowej Rady Narodowej w Środzie Wielkopolskiej Franciszka Kosińskiego, mgr. Ludwika Gomolca, działacza Zarządu Okręgowego PTTK w Poznaniu i średzkiego działacza ZHP Stanisława Rexa, który został pierwszym prezesem oddziału.
W pierwszym okresie działalności organizuje się wycieczki po Ziemi Średzkiej i okolicy, Szlakiem Piastowskim, wycieczki pociągiem do odbudowującej się Warszawy, Nowej Huty, Krakowa, Zakopanego, a nawet wycieczki na mecze piłkarskie. Warto też wspomnieć że ówcześni działacze wysunęli propozycję utworzenia Muzeum Ziemi Średzkiej, a także obchodów 700-lecia miasta Środy.
3 lipca 1956 roku byli członkowie Sekcji Motorowej Kolejarz w Środzie utworzyli koło motorowe przy PTTK. Członkowie koła od początku próbowali zainteresować społeczeństwo uprawianiem zorganizowanej turystyki motorowej jednak działalność koła nabiera rozmachu w roku 1960, kiedy to prezesem sekcji został Edward Podbielski.
28 września 1961 roku Oddział został wpisany do rejestru stowarzyszeń w Urzędzie Spraw Wewnętrznych Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu. Siedziba Oddziału znajdowała się wtedy przy ul. 17 Września 4 (w Zarządzie Cechu Rzemiosł Różnych). W tym czasie organizowano wiele rajdów. Dużym wydarzeniem był Rajd Tysiąclecia do Giecza, w którym wzięło udział 520 osób z terenu całego województwa. Zgłosiło się 89 drużyn pieszych, 17 kolarskich i 9 motorowych, ogółem 115 drużyn. Sześć tras pieszych, trzy rowerowe i dowolna motorowa zbiegały się w Gieczu. Dr Kostrzewski zapoznał zebranych z historią grodu i wykopalisk. Odbyło się też wiele innych rajdów i wycieczek. Oddział rozprowadzał również książeczki autostopowe, organizowano pokazy filmów krajoznawczych. Na początku 1962 roku powołano Komisję Turystyki Kolarskiej. W pierwszej połowie lat 60 działalność oddziału opierała się głównie na Klubie Motorowym, choć i sekcja kolarska poczynała sobie całkiem nieźle.
W 1964 Oddział czynił starania o przejęcie Wyspy Edwarda w Zaniemyślu. Nie udało się tych starań zakończyć powodzeniem z przyczyn jednak niezależnych od Oddziału a była to wielka szansa na posiadanie własnego obiektu turystycznego. W 1966 roku przypadało 1000-lecie Państwa Polskiego, dlatego też imprezy, które organizował Oddział w tym roku lub w których brali udział członkowie Oddziału, miały na celu uczczenie 1000-lecia naszej Ojczyzny. Klub Motorowy zorganizował m.in. "Sztafetę motorową z okazji uroczystych obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego" na trasie: Środa-Poznań-Gniezno i 1-majowy Rajd Motorowy po Ziemi Średzkiej" z punktem etapowym w Zaniemyślu na Wyspie Edwarda i z metą w Środzie. Największą jednak imprezą Oddziału zorganizowaną wspólnie z Klubem Motorowym, był Młodzieżowy Rajd "Powitanie Wiosny Tysiąclecia" do Giecza i Łękna 20 marca 1966 roku, w którym wzięło udział 1268 osób.
Oddział cały czas podejmował starania o otrzymanie własnego lokalu. W ramach Oddziału istniał punkt sprzedaży książeczek Autostop. W czasie kadencji 1964-1966 rozprowadzono 111 książeczek. Zajmował się tym Zygmunt Owsiński. Od maja 1965 roku działał również w ramach Oddziału Punkt Informacji Turystycznej prowadzony także przez pana Owsińskiego, który tę działalność prowadził bardzo profesjonalnie: ukończył on kurs Informacji Turystycznej, uzyskując licencję III klasy, a następnie II klasy, tym samym punkt IT w Środzie udzielał informacji z terenu całej Polski. Udzielano informacji turystycznych przejeżdżającym przez Środę, w tym również turystom z zagranicy. Punkt IT w Środzie zajął IX miejsce w klasyfikacji wojewódzkiej.
28 stycznia 1968 roku miał miejsce kolejny Zjazd Oddziału. Postanowiono na nim nie powoływać osobnych zarządów dla Klubu Motorowego i innych kół, a wszystkich pozostałych turystów innych dyscyplin włączyć do pracy istniejącego Oddziału. Prezesem Oddziału został Edward Podbielski. Na tym Zjeździe podjęto też Uchwałę o przyłączeniu Oddziału PTTK w Środzie do istniejącej na naszym terenie Spółdzielni Mieszkaniowej w Środzie i jednocześnie uchwalono nazwę: Oddział PTTK przy Spółdzielni Mieszkaniowej w Środzie Wielkopolskiej. Otwarło to drogę do otrzymania długo oczekiwanego lokalu. 13 lutego 1968 roku na wspólnym posiedzeniu Rada Spółdzielni i Zarząd Spółdzielni Mieszkaniowej w Środzie postanowili przychylić się do wniosku Oddziału PTTK i podjęli Uchwałę przyjmującą Oddział PTTK w Środzie do Spółdzielni Mieszkaniowej oraz przyznali na cele PTTK pomieszczenie w bloku VI.
W dniu 29 marca 1969 roku miało miejsce uroczyste otwarcie lokalu. W otwarciu brał udział m.in. prezes Spółdzielni Czesław Wojciechowski oraz przewodniczący Rady Spółdzielni Mieszkaniowej w Środzie i równocześnie wiceprezes Zarządu Oddziału Jerzy Baranowski. Lokal został urządzony i wyposażony dzięki pracy społecznej członków PTTK, z własnych środków Oddziału, a także dzięki dotacji Zarządu Okręgu PTTK w Poznaniu. W ten sposób kilkunastoletnie starania o własny lokal zostały zakończone powodzeniem.
W tym okresie Oddział był nastawiony prawie wyłącznie na turystykę motorową, a koła, które wcześniej istniały w ramach Oddziału, przestały działać. Na początku roku 1969 Zarząd, analizując tę sytuację, doszedł do wniosku, że taki wąski zakres działalności nie wpłynie na rozwój Oddziału. W związku z tym postanowiono zainteresować się innymi dziedzinami turystyki. Powstała wtedy m.in. Komisja Ochrony Przyrody oraz ponownie reaktywowano sekcję kolarską. Mając własny lokal, Oddział organizował w okresie jesienno-zimowym pogadanki na tematy: krajoznawstwo, organizacja PTTK, zasady fotografowania, style w architekturze, kodeks drogowy, ochrona przyrody, pierwsza pomoc oraz terenoznawstwo. Prowadzono również zajęcia świetlicowe. Grano w bilard, warcaby, domino i w szachy. Zorganizowano też strzelanie z kbks. Z inicjatywy Adama Grabiasa i przy równoczesnym zaangażowaniu Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego i Wydziału Oświaty i Kultury zorganizowano sesję popularno-naukową poświęconą Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu. Sesja odbywała się w ramach cyklu "Szlakiem zasłużonych Wielkopolan". W 1971 roku Klub Motorowy odnosi wielki sukces zajmując pierwsze miejsce we współzawodnictwie na najlepszy klub motorowy w Wielkopolsce.
W latach 70-tych powstaje wiele kół i klubów przy oddziale, m.in. Koło Zakładowe PTTK przy Szpitalu Powiatowym w Środzie Wielkopolskiej. Prowadził je Kazimierz Wesołek. Koło przy Zakładzie Metalowym Przemysłu Gumowego "Stomil" w Środzie, które założył Jerzy Karlik, koło PTTK w Kostrzynie, czy młodzieżowe koło PTTK przy Ochotniczym Hufcu Pracy w Środzie. Przy Oddziale istniały też komisje: Turystyki Pieszej, Motorowej, Krajoznawcza, Ochrony Przyrody, Opieki nad Zabytkami i Młodzieżowa. Oddział nadal działa prężnie, o czym świadczy zorganizowanie w 1974 roku przez wszystkie koła 47 imprez, w których wzięło udział około 1000 osób.
Pod koniec lat 70-tych nastąpił całkowity zanik działalności motorowej PTTK. Równocześnie zaznacza się duże zainteresowanie członków indywidualną turystyką kwalifikowaną. Wzrasta liczba członków i kół, w roku 1980 jest 16 kół i 758 członków, w tym 505 młodzieży. W 1977 roku powstała przy Oddziale Komisja Młodzieżowa, której celem było rozpowszechnianie wśród młodzieży, zwłaszcza w szkołach, uprawiania zorganizowanej turystyki i krajoznawstwa. Właśnie działalność w środowisku młodzieżowym stała się pierwszoplanowym zadaniem Oddziału. Trzeba zaznaczyć, że w szkołach już wcześniej rozwijało się zainteresowanie turystyką i krajoznawstwem. W tym czasie jednak nauczyciele - opiekunowie kół szkolnych - zaczęli zgłaszać chęć przynależności do Towarzystwa. Dla większego zainteresowania młodzieży turystyką i krajoznawstwem, jak również czynniejszego angażowania się i tworzenia młodzieżowej kadry działaczy, Oddział zorganizował Kurs Młodzieżowych Organizatorów Turystyki. W tym czasie w Oddziale było zarejestrowanych 16 kół.
Początek lat 80-tych to jeden z najtrudniejszych okresów dla Oddziału. Coraz mniej jest chętnych do działalności społecznej. Podczas Zjazdu w marcu 1981 roku były problemy z wyborem władz. Prezesem zostaje Edward Podbielski i w pierwszych dwóch latach kadencji na nim opiera się prawie cała działalność Oddziału. Starano się utrzymywać kontakty z SKKT-PTTK. Są to lata stanu wojennego i bardzo trudnej sytuacji politycznej i gospodarczej w kraju. Dla Oddziału są to dwa najtrudniejsze lata w całej historii, mimo to nie przerwano jednak działalności.
Sytuacja nieco się poprawia od roku 1983. Działalność Oddziału koncentruje się cały czas na SKKT-PTTK. Młodzież bierze udział w Turniejach Wiedzy Krajoznawczej, a także w wycieczkach i obozach wędrownych, corocznie około 1000 osób uczestniczy w imprezach organizowanych przez PTTK. Od 1983 roku działa przy Oddziale referat weryfikacyjny OTP powołany przez wojewódzką Komisję Turystyki Pieszej W roku 1985 powstaje oddziałowa Komisja Turystyki Pieszej. Komisja wykazuje się sporą aktywnością, organizuje kilkanaście wycieczek. Równie dobrze poczyna sobie Komisja Młodzieżowa. Obu komisjom przewodniczyła kol. Eugenia Małuszek. Potrafiła ona zapalić młodzież do uprawiania turystyki i to dzięki jej postawie wielu młodych, którzy wtedy zaczynali swoją przygodę z turystyką, zostało w Oddziale i kontynuuje tę działalność do dzisiaj, również pełniąc najważniejsze funkcje w Zarządzie Oddziału.
W tym czasie powstała też oddziałowa Komisja Turystyki Górskiej. Działalność Komisji zapoczątkował Czesław Gluza, a następnie kontynuowali ją Fabian Skotarczyk z Maciejem Jankowskim. Dzięki ich zaangażowaniu zorganizowano kilkanaście wycieczek w góry: Sudety, Pieniny, Beskid Żywiecki, Tatry, Karkonosze, Góry Świętokrzyskie, Bieszczady. Z kolei dzięki Henryce Wesołek reaktywowała działalność Komisja Opieki nad Zabytkami. Komisja ta zorganizowała m.in. Zjazd Społecznych Opiekunów Zabytków.
Istotną sprawą w działalności programowej Oddziału był udział w Średzkich Sejmikach Kultury. Po raz pierwszy Oddział włączył się w te imprezy w 1986 roku organizując w ramach Sejmików I Rajd Pieszy do Środy. W 1987 roku Społeczna Rada Kultury zaproponowała zorganizowanie Średzkich Sejmików Kultury poświęconych turystyce. Była to duża szansa na popularyzację turystyki na teren ie Środy, zainteresowania nią zakładów pracy, szkół i innych organizacji społecznych. Do tej imprezy Oddział przygotował się bardzo starannie, przeprowadzono dobrą kampanię informacyjną. Przedsięwzięcie to zakończyło się sukcesem, choć nie osiągnięto wszystkich zakładanych celów.
W 1989 roku mają miejsce kolejne wybory. W nową kadencję Zarząd wkracza z nowym prezesem Kazimierzem Wesołkiem. W nowej sytuacji, jaka zaistniała po roku 1989 nasz Oddział radzi sobie całkiem nieźle, kontynuując działalność na polu turystyki i krajoznawstwa. Zapoczątkowano cykl rajdów pod hasłem "Rajdy Piesze po Ziemi Średzkiej". Były one kontynuacją rajdów pieszych, które w poprzednich latach odbywały się z okazji Średzkich Sejmików Kultury. W 1991 roku Zjazd Oddziału zatwierdził nowy Statut, który następnie został zatwierdzony przez Zarząd Główny. Następnym krokiem była rejestracja Oddziału, która nastąpiła 28 stycznia 1992 roku w Sądzie Wojewódzkim w Poznaniu. Od momentu rejestracji Oddział otrzymał osobowość prawną i przybrał oficjalnie nazwę: PTTK Oddział Ziemi Średzkiej.
W tym okresie zanika działalność niektórych kół SKKT-PTTK. Komisja Turystyki Pieszej stara się poprawić tę sytuację, organizując m.in. ferie zimowe, "wakacje z PTTK" oraz inne akcje. Tutaj znowu dużą pracę wykonała pani Eugenia Małuszek, która również pomagała nauczycielom w przeprowadzeniu kilku wycieczek, organizowała spotkania z najmłodszymi turystami, konkursy krajoznawcze. W roku 1993 Oddziałowa Komisja Opieki nad Zabytkami przyjęła uczestników wycieczki Społecznej Opieki Zabytków PTTK. Uczestnikom umożliwiono zwiedzanie podziemi kolegiaty. Po kolegiacie oprowadzał Adam Grabias. Przy Szkole Podstawowej nr 1 w Środzie zostało reaktywowane koło SKKT-PTTK, a w styczniu 1995 roku reaktywowano koło przy Szkole Podstawowej nr 2 w Środzie. Oddziałowa Komisja Turystyki Pieszej zorganizowała 41 wycieczek. Oddział wraz z Wielkopolską Korporacją Oddziałów PTTK podjął współpracę z Wielkopolskim Komitetem Obchodów 200-lecia Hymnu Narodowego. 11 czerwca odbył się rajd "Szlakiem Mazurka Dąbrowskiego", przy którego organizacji brali udział członkowie Oddziału. Od 1998 roku rozpoczął się cykl grudniowych rajdów "Mikołajkowo-Gwiazdkowych. 24 czerwca 1999 roku niespodziewanie umiera prezes, wieloletni zasłużony działacz Oddziału PTTK w Środzie, Kazimierz Wesołek. Zarząd postanawia, że funkcję prezesa do końca kadencji będzie pełnić kol. Danuta Ratajczak. W 2000 roku odbył się V Kongres Krajoznawstwa Polskiego w Gnieźnie. Wzięli w nim również udział nasi członkowie.
W nowe Tysiąclecia Oddział wkracza ze stosunkowo młodą, pełną zapału kadrą, która ma już jednak spore doświadczenie w działalności turystycznej. Co roku organizowane są rajdy letnie poza teren Wielkopolski: w okolice Inowrocławia, na Ślężę, do Łodzi i Łowicza. Dużą popularnością cieszy się coroczny Rajd Mikołajkowo-gwiazdkowy. Członkowie Oddziału, a także uczniowie nie zrzeszeni w PTTK, uczestniczą również w imprezach turystycznych organizowanych przez inne oddziały na terenie Wielkopolski. Od 2003 roku Oddział reprezentuje powiat średzki we współzawodnictwie powiatów o Puchar Marszałka Województwa Wielkopolskiego biorąc udział w rajdach: "Reymontowskim" do Kołaczkowa oraz: "Mickiewiczowskim szlakiem" do Objezierza. Warto dodać, że oprócz innych nagród zdobywanych na tych rajdach, nasz Oddział prawie co roku otrzymuje puchar dla najliczniejszej drużyny na rajdzie Reymontowskim. W czerwcu 2003 r. ma miejsce otwarcie południowego odcinka "Transwielkopolskiej Trasy Rowerowej", która przebiega z Poznania przez Środę Wlkp., do Siemianic w powiecie kępińskim. Również członkowie i sympatycy naszego Oddziału zaznaczyli swój udział w tym wydarzeniu przemierzając wraz z innymi kolarzami odcinek z Jarosławca do Środy. Przy Gimnazjum nr 1 w Środzie działa Koło SKKT-PTTK, które prowadzi Alina Wrzeszcz, która wykazuje duże zaangażowanie w propagowaniu idei ochrony przyrody. Odbywa się wiele rajdów przyrodniczych, działa Liga Ochrony Przyrody. Zainteresowanie odznaką Turysta Przyrodnik jest tak duże , że Oddział powołuje na nowo Komisję Ochrony Przyrody i referat weryfikacyjny odznaki Turysta Przyrodnik. W marcu 2004 roku powstaje Klub Rowerowy, a niedługo potem kolejne koło SKKT-PTTK przy LO w Środzie, zaczyna też działać oficjalna strona internetowa Oddziału. Pojawiają się młodzi, którzy aktywnie uczestniczą w pracach Oddziału. Członkowie Oddziału prawie każdego roku odnawiają szlaki turystyczne. Zostały odnowione wszystkie szlaki w powiecie średzkim oraz kilka poza powiatem. W październiku 2005 powstało nowe koło przy Szkole Podstawowej nr 3 w Środzie Wlkp.
W 2007 Oddział był po raz pierwszy organizatorem Wielkopolskiego Zlotu Przodowników Turystyki Pieszej. Mimo kłopotów z dofinansowaniem impreza została zorganizowana wzorowo, co podkreślali uczestnicy Zlotu, którzy zjawili się w liczbie ponad 50 osób z całej Wielkopolski. Sukces Zlotu sprawił, że prezes Wielkopolskiej Korporacji Oddziałów PTTK powierzył oddziałowi Ziemi Średzkiej zorganizowanie Ogólnopolskiego Młodzieżowego Turnieju Turystyczno-Krajoznawczego (OMTTK), etapu wojewódzkiego. Impreza ta odbyła się w dniach 26-27 kwietnia 2008 i okazała się jeszcze trudniejsza, jako że nie mieliśmy doświadczenia w organizowaniu tego typu imprez, ale mimo tego poradziliśmy sobie całkiem nieźle.
Rok 2005 to przede wszystkim przygotowania do obchodów 50-lecia Oddziału, które miały miejsce 22 listopada 2005. Uroczystości odbyły się w Szkole Podstawowej nr 2 a obecnych było wielu znakomitych gości z Prezesem Zarządu Głównego PTTK na czele. Z okazji 50-lecia ukazała się książka "50-lat Oddziału PTTK w Środzie Wlkp."
W roku 2009 po raz pierwszy odbędzie się Rajd Walentynkowy a 20 marca będzie miał miejsce XVIII Zjazd Sprawozdawczo-Wyborczy oddziału, na którym zostaną wybrane nowe władze.
opracował: Jarosław Zwiernik
W książce "50-lat Oddziału PTTK Ziemi Średzkiej w Środzie Wlkp." oprócz historii oddziału znajdują się też wszystkie składy władz (zarządu, komisji rewizyjnej i sądu keleżeńskiego) od początku istnienia oddziału do chwili obecnej, poza tym biogramy działaczy i wiele zdjęć. O książkę pytajcie w siedzibie oddziału na ul. 20 Października 38c (piwnica).
